خانه هنوز سياه است

جميله ندايی

پاييز 1998

خانه هنوز سياه است

رابطهٌ شاعرانهُ فروغ از نگاه زنانه ، با زبان سينما

جستجوي فروغ براي آموختن و فهميدن تصوير و سينما

رابطهٌ فروغ با ابراهيم گلستان تنها معّلم و تنها شانس او براي آموختن حرفه و ورود به حرفه

لازم به توضيح نيست كه من به عنوان يك زن فمينيست به موضوع نگاه ميكنم

امّا چرا هنوز خانه سياه است

.

وبر اساس سه نكته 1-

چه كسي با كدام نگاه و تفكّر و با كدام دانش سينمايي اين فيلم را ساخته است . 2 -

فيلم مستند در تعريف و زبان سينمايي 3-

از دست رفتن بيان و زبان سينما در هنرهاي ديگر ، درين بحث ، شعر تحليل من از فيلم » خانه سياه است « با نگاه به حسّهاي دروني شاعر ِ شعر عروسک کوکی، تعريف ميشود بر اين اساس با توجهّ به چند نكته بحثم را شروع ميكنم

. 1-

رابطهٌ شاعرانهٌ فروغ از نگاه زنانه ، با زبان سينما

فروغ فرخزاد ديماه 1313 در تهران متولّد ميشود ، در شانزده سالگي ازدواج مي كند ، در هفده سالگي مادر ميشود ، اولين مجموعهٌ شعرش را در سال 1331 به نام » اسير« منتشر ميكند ، 1334 طلاق ميگيرد و طبق قانون از ديدن تنها فرزندش محروم ميشود ، دوّمين مجموعهٌ شعرش ،» ديوار « را در سال 1335 منتشر ميكند. وسال بعد ، 1336 مجموعهٌ شعر ديگري به نام » عصيان « منتشر ميكند . درين سالها ، در مورد ساختمان و وزن و كاربرد كلمات بحثها داغ است ، فروغ ميگويد : » من به دنياي اطرافم ، به اشياي اطرافم و آدم هاي اطرافم و خطوط اصلي اين دنيا نگاه كردم ، آن را كشف كردم، و وقتي خواستم بگويمش ديدم كلمه لازم دارم . كلمه را وارد كردم . به من چه كه اين كلمه هنوز شاعرانه نشده است . جان كه دارد ، شاعرانه اش مي كنيم « به اين جملات توجّه داشته باشيد ، چون دير تر در سينما فروغ سعي ميكند ، با همين تعريف كار كند . سال 1337 فروغ در » سازمان فيلم گلستان « به عنوان ماشين نويس و مسئول بايگاني استخدام ميشود و از سال بعد به تدوين فيلمهاي به تعريفي » مستند « اين سازمان مي پردازد . بايد ياد آوري كنم فيلبرداري اين فيلمها به شيوهٌ فيلمهاي خبري، بدون برنامه ريزي قبلي فيلمبرداري ميشود . يعني فيلمبردار، مثل يك عكّاس از هر زاويه و با هر نوع حركت دروبين كه درلحظه به ذهنش مي رسد ، فيلم ميگيرد . بعد در سالن تدوين ، با چسباندن اين تصاوير متّحرك ، سعي ميشود تداومي به دست آيد كه موضوعي را به تماشاگر منتقل كند . فروغ كه شيفتهٌ آموختن و كشف است با تصّور اينكه دانش سينمايي و زبان سينما را ميتواند از گلستان بياموزد ، به كار شبانه روزي در استوديو مي پردازد . آن روزها در ايران كسي از آموزش زبان سينما صحبتي نميكند . بين رو شنفكران بحث سر اين است كه بايد به سينماي ديگري غير از فيلفارسي پرداخت ، سينمايي كه فقط هدفش سرگرمي و تحميق تماشاگر نباشد ، سينمايي كه تماشاگر را آگاه كند وبه فكر وادارد. صحبت از مطرح كردن كدام موضوع هست ، امّا صحبتِ موضوع را چگونه و چطور بيان كنيم نيست . اگر براي شعر گفتن به فارسي لااقل بايد زبان فارسي را بدانيم ، براي فيلم ساختن هم بايد زبان سينما را شناخت . فقط كاربرد تكنيكي وسايل فيلمبرداري و صدا و تدوين ، كافي نيست . استفاده از تصوير متحّرك بدون آشنايي با زبان ، مثل اينست كه كلمه هايي از زبان ديگر را از دائره االمعارف در بياوريم و پهلوي هم بگذاريم و بگوييم ما زبان چيني حرف ميزنيم . البته مفاهيمي را مي شود اينگونه منتقل كرد ، امّا دريافت هركس متفاوت خواهد بود. سانسور عقيدتي و شرايط اجتماعي سياسي هم مشكل ديگري بود و هست كه تصوير سازان به آن بهانه از آموختن زبان مي گريزند . و وقتي صحبت از چگونگي زبان ميشود ، به بهانهٌ اينكه بايد حرفها را سربسته و غير مستقيم زد ، الكن بودن فيلم توجيه مي شود . در ايران ، براي ساختن فيلم مستند ، در حال ساختن فيلم مستند نيستيم ، در حال ساختن تصوّرمان از فيلم مستند هستيم . براي فيلم مستند بايد مستقيم به واقعيت مراجعه كرد ، امّا رژيم ديكتاتوري شاه و رژيم توتاليتر مذهبي ملّا ها از استناد به واقعّيت تعريف خودشان را دارند. فروغ در چنين محيطي ، از شعر و كلمه و حسّ شاعرانه و زنانه اش كمك ميگيرد و عكسهاي متّحركي را كنار هم ميچيند و بعد كلماتي را بر آن عكسها مي نشاند . بدين معنا تا سينما ، هزاران پلّه فاصله است

.

2-

جستجوي فروغ براي آموختن و فهميدن تصوير

فروغ در استوديوي گلستان ، اوّل سعي ميكند تصاوير را كنار هم بچيند و ببيند چه معنايي ميشود از آنها درآورد . نتيجه كار راضي اش نميكند و استاد و راهنما و عشق بزرگ او گلستان هم تعريف محدودي از سينما دارد ، اّما چون در آن لحظه نويسنده مشهوري ست و به زبان انگليسي تسلّط دارد و بخصوص يك استوديوي فيلمسازي مستقلّ دارد ، تنها آدم اين رشته است كه فروغ ميشناسد . نكته مهمّ ديگر اينكه گلستان در رابطه عاشقانه با فروغ ، هرچند معلّم و مراد است ، امّا شعر و موقعيت اجتماعي فروغ هم برايش مهمّ است . و سعي دارد فروغ را با دنياي وسيعتري از هنر آشنا كند . فروغ شيفتهٌ اين رابطه در نظرهاي سينمايي و هنري گلستان شك نميكند . و چون آيه و حكم ، مسحور كلمات سحرآميز گلستان در بارهٌ سينما و جهان است . آن روزها هم مثل امروز ، دانش و زبان در سلطهٌ مردان است و براي به دست آوردن آن از طلبگي و مريدي بايد شروع كرد .و براي يك زن راه ديگري وجود ندارد . بايد عاشق مرد شد ، بايد خود را فراموش كرد ، بايد در زبان بيگانهٌ مردانه و پدر سالارانه دانش اندكي آموخت . فروغ روحيه يي سركش دارد و در مصاحبه يي ميگويد » من بايد خودم سرم به ديوار بخورد و بشكند ، تا بفهمم درد يعني چه ؟ « امّا آموختن زبان سينما ، در سالهاي چهل در ايران ، سرگرداني محض است . مي شود سر را به ديوار زد ، امّا چاره هاي سردرد ، درمانهاي مغشوشي دارد. مثلاً فروغ مي خواهد بداند دو بندِ مي توان همچون عروسكهاي كوكي بود با دو چشم شيشه اي دنياي خود را ديد« را چگونه ميشود به زبان سينما بيان كرد ؟ آيا نماي درشتي بگيريم از يك عروسك كوكي ؟ دوربين را در كدام زاويه بگذاريم ؟ از نگاه بالا به پايين ؟ از نگاه پايين به بالا ؟ از نگاه روبرو به عروسك ؟ :كدام لنز را به كار ببريم ؟ در نماي بعد نگاه شيشه اي از دنيا را چطور نشان دهيم ؟ اگر بخواهيم حسّ شاعر را نشان دهيم كه قصدش از تصوير عروسك كوكي ، زني ست كه بي عشق شرايط تحميل شدهٌ اجتماعي را مي پذيرد بي آنكه خوشبخت باشد . كدام تصوير را انتخاب خواهيم كرد ؟زن تن فروش كه براي لقمه ناني در بستر مردهاي متفاوت ، با فشار هرزهٌ دستشان ميگويد » آه من بسيار خوشبختم « و يا زن شوهر دار كه با فشار هرزهٌ يك دست ، دست شوهر ، هر شب ميگويد » آه من بسيار خوشبختم « ؟ چطور ميشود زني را نشان داد كه نميخواهد شيئ ، عروسكي ، فقط براي هوسهاي جنسي يك مرد باشد ؟ آيا فقط عكسي از زن فاحشه در لباسي از تور و پولك در كنار خيابان در شبي تاريك كافي ست ؟ يا اورا در سكس شاپ نشان دهيم يا در اطاق هتل محلّه هاي گرم ؟ زن شوهر دار چه ؟ اورا بايد در آشپزخانه نشان داد كه مشغول غذا پختن براي شوهر است ؟ يا در رختخواب؟ او را در حين صحنهٌ عشق ورزي شوهر نشان دهيم كه ميبينيم برايش تفاوتي ندارد كه اين زن باشد يازن ديگر ؟ يا اصلاً به تصوير بسته يي از نگاه غم آلود يك زن ، خيره به خارج نما بسنده ميكنيم ، كه اين كلمات چون صداي درونش با تصوير شنيده ميشود ؟ آيا تاثير هركدام ازين تصاوير را مي شناسيم ؟ آيا مطئنيم كه تصويري كه ما انتخاب ميكنيم همان حرف ، همان حسّ ، همان بيان را كه قصد داريم بيان ميكند ؟ اين تصاوير را چگونه بايد فيلمبرداري كرد ؟ در كدام لحظه از روز ؟ با كدام نور ؟ در چه اندازه يي از نما ؟ با كدام حركت دوربين ؟ بايد چند نما ، يا چند عكس گرفت ؟ اندازه هاي نماها چيست ؟ نماي درشت ؟ نماي دور ؟ نماي متوسّط ؟ اگر چند نما ميگيريم ؟ نماي يك و دو وسه كدامند ؟ چگونه پشت هم قرار ميگيرند ؟ زمان هر نما چقدر است ؟ حركت آدمها در عكس چگونه است ؟ تداوم كلمات شعري چگونه به زبان سينمايي ترجمه ميشود ؟ فروغ شايد اين سوٌالها را از خودش كرده باشد ، امّا جواب را از كه بگيرد ؟ فروغ فيلم سفارشي جذام را مي پذيرد و شاد به جذامخانه ميرود . به او هيچكس نياموخته است فيلم مستند را چطور بايد ساخت ؟ روش تحقيق نمي داند . مفاهيم اندازه هاي نماها را نمي شناسد . نميداند براي كدام معنا دوربين را حركت بدهد . او فقط ميداند تصوير اين آدمها بر پرده شايد حسي را بر انگيزد . فروغ نگاه شاعرانه اش را به جذاميان ميدوزد و در نمايي از كودك جذامي ميخواهد كه در جواب معلّم كه مي پرسد : » يك جمله بساز كه كلمه ٌ زشت درآن باشد « ، بگويد : دست ، پا ، سر براي شاعر كه عاشق زيبايي ست ،داشتنِ دست و پا وسرِ زشت ، منتهاي بي عدالتي ست . همين . ما تماشاگر فيلم . در نماهاي قبلي و بعدي و در كلّ فيلم نميفهميم اين بي عدالتي از كجاست ؟ عدل الهي ست ؟ شرايط اجتماعي ست ؟ بچه يي كه اين كلمات را ميگويد مي داند كه به او ظلم شده ؟ او اگر تصويرش را ببيند چه حسّي خواهد داشت ؟ تحقير خواهد شد ؟ عصباني خواهد شد ؟ عصيان خواهد كرد ؟ ما تماشاگر چه حالي پيداميكنيم ؟ حسّ ترّحم و همدردي ؟ آيا بعد از ديدن اين فيلم ، بلافاصله به مراكز بهداشتي كمك مالي خواهيم كرد؟ دولت و سازمانهاي بهداشتي را به انتقاد خواهيم كشيد ؟ عليه سيستم حكومتي - كه به فقر و عواقب آن دامن ميزند - طغيان سياسي خواهيم كرد؟ فروغ با گروه فيلمبرداري دوازده روز در ميان جذاميان زندگي ميكند و از هر تصويري كه به نظرش ميرسد فيلم ميگيرد . تهيه كننده فيلم ، گلستان ، همان امكانات را به آنها داده است كه به گروه فيلمبرداري از چاههاي نفت ميدهد . گفتيم در مورد فيلمهايي كه گلستان از مناطق نفتي ميسازد هم ، همين روش به كار ميرود ، فيلمبرداران ورزيده از وقايع فيلمبرداري ميكنند و در اطاق تدوين ، تصاوير به هم چسبانده ميشود و بعد معمولاً گفتاري استعاري براي فيلم نوشته ميشود . در آن روزها گلستان ، چون بسياري از روشنفكران به سياستهاي رژيم انتقاد دارد امّا انتقاد مستقيم ممكن نيست و هركس در رشتهٌ خودش به نحوي غير مستقيم سعي ميكند حرفش را بزند. كار كردن به اين نحو سخت است بايد روشي به كاربرد كه ساواك متوجهّ نشود و مردم و تماشاگران متوجهّ بشوند . فروغ فيلم » خانه سياه است « را بدون تداوم سينمايي تدوين ميكند و براي گفتار، آيه هايي از تورات را بر ميگزيند . كاربرد كلام خدا از نظر مقامات ايرادي ندارد . امّا فروغ ميتواند به بهانهٌ خدا غير مستقيم شاهنشاه را كه سايهٌ خدا بر زمين است ملامت كند كه اينهمه زشتي آفريده است . يا با دامن زدن به شرايط اجتماعي موجود ، باعث فقر و امراض ناشي ازآن شده است . اولين گفتار صداي ابراهيم گلستان است » دنيا زشتي كم ندارد . زشتي هاي دنيا بيش تر بود اگر آدمي بر آن ها ديده بسته بود . امّا آدمي چاره ساز است .» ازين جمله دو برداشت وجود داشت 1-

جذام مرضي ست كه ميشود معالجه اش كرد 2-

زشتي هاي جامعه را بشناسيم و عليه آن مبارزه كنيم بعد تر جملهٌ ... »

جذام همه جا هست ... جذام با تنگ دستي همراه است

... و بعد تر جملهٌ » به ياد آور كه زندگي من باد است و ايام بطالت را نصيب من كرده يي

« اين جملات دو پهلو مفهوم سياسي فيلم را مي رساند . فيلم » خانه سياه است « اسفندماه 1341 در كانون فيلم تهران نمايش داده ميشود. بعد از نمايش فيلم احمد فاروقي فيلمساز كه در فرانسه تحصيل كرده است مي گويد : » اين اولّين فيلم ايراني ست كه كثافت هاي ايران را به خوبي نمايان ساخته است و اقاي كوشان و ديگران ازين فيلم خوششان نخواهد آمد « مقصود از آقاي كوشان و ديگران ، تهيه كنندگان بخش خصوصي هستند كه فيلمفارسي مي سازند و براي فيلمهاي موُلّف حاضر نيستند سرمايه گذاري كنند ، چون نيروي مقابله با مقامات سانسور را ندارند. محّمد متوسّلاني از هنرپيشگان فيلمفارسي آن زمان جواب مي دهد : » دكتر كوشان و ديگران متاٌسّفانه ، مثل سازندگان اين فيلم ، آزادي بيان براي كثافت هاي اجتماع ما را ندارند.« گلستان براي جلوگيري از ادامه اين بحث مي گويد : » مطلقلاً ما در ساختن اين اثر جنبهٌ انتقاد از اجتماع و محيط را در نظر نداشته ايم «ولي هم گلستان و هم روشنفكران در سالن ميدانند كه پيام فيلم لااقل به تماشاچيان كانون منتقل شده است . هژير داريوش فيلمساز ديگري كه او هم در فرانسه تحصيل كرده است مي گويد : » اين عدّه كه سينما سرشان ميشود و در اين جلسه حضور دارند و سوٌال ميكنند كه آيا اين فيلم دردهاي اجتماع را طرح ميكند و موفقّ است يانه ؟ چرا نمي پرسند كه اين فيلم از لحاظ سينما چه ارزشي دارد ؟ « ووقتي از ساختمان وفيلم مستند سوٌال ميشود، كه » چرا از نحوه ٌ زندگي و ميل و آرزوهاي جذاميان چيزي در فيلم نيست ؟« گلستان و فرّخ غفّاري طفره ميروند و به عنوان استادان سينما شناس تماشگران را به سخره ميگيرند . فرّخ غفّاري مي گويد : » آن چه كه ديديد مشتي جذامي بودند حالا زياد عجله نداشته باشيد همين روزها ( وقتي جذاميها مي خوابند ) « به صورت فيلم ديگري تهيه خواهد شد « غفّاري هنوز هم در مورد سينما و قدرت حاكم اينگونه نظرها را دارد . او معتقد است زنان به زير چادر رفتهٌ فيلمهاي بعد از انقلاب نشانهٌ پيشرفت سينماي ماست ، همان نظري كه مقامات فرهنگي مذهبي دارند. بعد گلستان با ا شاره به مطالب ستاره سينما كه از فيلم انتقاد كرده اند ميگويد : » اگر جراُت داريد همين جا حرفتان را بزنيد « ستاره سينما در جواب مي نويسد » با كمال احترام خدمت آقاي گلستان عرض كنيم همين كه ايشان جراُ ت دارند حرف بزنند براي ما كافي ست ما كه مثل ايشان پشت مان اين قدر قرص نيست ! توجهّ ميكنيد كه ديگر بحث بر سر روابط حسنه بارژيم ا ست . ازيك طرف بحث زبان سينما مننفي ميشود و از طرف ديگر به محض اينكه اشارات اجتماعي سياسي طرح ميشود ، از جواب صريح طفره مي روند ، چون مشكلات بارژيم پيش مي آيد . و منتقدين و روشنفكران همه مي دانند كه ازهم ديگر ميتوانند انتقاد كنند امّا در مور د مسايل اجتماعي بايد حدود خودشان را بشناسند . آنها كه به طبقات بالاتري تعلّق دارند و يا جوري براي كاركردن با مقامات كنار مي آيند ، از نظر ديگران مشكوك به نظر مي رسند . گلستان چون با شركت نفت قرار داد دارد و براي آنها فيلم ميسازد لابد از نظر رژيم مطمئن است كه اين امكان را به دست آورده است . او هرچه غير مستقيم بخواهد حرفهاي مردمي اش را مطرح كند ، باز كساني خواهند گفت كه او پشتش قرص است و ميتواند حرف بزند و اگر كس ديگري همان حرف را بزند خواهد رفت به آنجا كه عرب ني انداخت. امّا فيلم وقتي به فستيوال اوبرهاوزن مي رود داستان ديگري ست . در سالهاي شصت وهفتاد ، شرايط سياسي آلمان و اروپا نسبت به ايران حسّاس است . دانشجويان ايراني كنفدراسيون بسيار فعّالند و با نيروهاي چپ راديكال در تماس هستند و بخصوص سينماي مترّقي آن سالها مسايل سياسي مجامع و فيلمهايي را كه به اين مسايل توجّه ميكنند جدّي ميگيرند و نوشتار و زبان سينمايي مسئله شان نيست و در واقع پيام فيلم برايشان مهم است . اين فستيوالها فكر ميكنند ، با نمايش فيلمهايي از كشورهاي ديكتاتوري و توتاليتر ، به آزادي بيان و پيام روشنفكران آن ملّت ها كمك ميكنند . فقط كافي ست نگاهي به ليست جوايز اين فستيوالها بيندازيم مي بينيم كه سينماي شوروي و كشورهاي سوسياليستي سابق همه، دايم جوايز را درو ميكردند ، امّا با گذشت سالها اثري ازين فيلمها در تاريخ سينما نيست . سال 1964 جايزه فستيوال به خانه سياه است تعلّق ميگيرد. فستيوال اوبرهاوزن از فيلم پيام سياسي ميگيرد و برناردوبرتولوچي كه آن زمان دستيار پازوليني ست . و به عنوان ماركسيست ، نگاه فيلمساز به مسايل سياسي و اجتماعي جامعه برايش مهم است ، بر تو لوچي فيلم فروغ را سياسي مي بيند و از او در مصاحبه يي مي پرسد : فيلم شما در مورد جذام است ، امّا شما قصد بيان موضوع و مفهومي عميق تر از مسئله جذام را داشته ايد . فروغ جواب ميدهد : جذامخانه براي من نمونه يي بود از دنياي وسيعتر ...با تمام بيماريها ، ناراحتيها ، گرفتاريها... برتولوچي مي پرسد : آيا در ايران با مسايل زيادي رو به رو هستيد ؟ فروغ از جواب صريح طفره ميرود و جواب ميدهد : اگر بتوانيم اين دوره را دورهٌ شلوغ بناميم ، بايد ببينيم اين ساختمانها يي كه به عنوان پيشرفت مملكت ساخته ميشود به كجا مي رسد . و در جواب سوٌال ديگري در مورد رابطهٌ روشنفكر ان ايراني بامردم مي گويد : رابطه وجود ندارد ، روشنفكر ايراني تماشاگر جامعه يي ست كه به او پشت كرده است . فروغ اگر صريح تر حرف بزند با ساواك گرفتاري پيدا خواهد كرد. متوجهّ هستيد كه آن روزها هم مثل اين روزها ، بهر دليلي به فيلمها جايزه بدهند رژيم استفادهٌ خودش را ميكند ، به شرطي كه فيلمسازان صراحت بيان نداشته باشند . در پرده حرف زدن خوبي اش اينست كه ميشود در مقابل هر سوٌالي جوابهاي متعدّد داشت . براي روشنفكران غرب پيام سياسي فيلم آنقدر روشن است كه چند سال بعد جايزه يي به نام فروغ در فستيوال اوبر هاوزن . تعيين ميشود كه به دو فيلم از چكسلواكي و يوگسلاوي تعلّق ميگيرد . نام فيلم يوگسلاو » مردان بيكار « است . همه ما مي دانيم كه آن روزها در كشورهاي سوسياليستي ادّعاي اين هست كه بيكاري وجود ندارد. چند سال بعد كريس ماركر فيلمساز سياسي و كمونيست انقلابي فرانسوي- كه در فيلم مشهورش » پايان افق سرخ است « يك فصل مفصّل در مورد ايران و انقلابيون ايراني دارد -، در مورد مرگ فروغ مينويسد : » فروغ به اندازهٌ همهٌ آنها كه حرفه شان نا اميدي ست ، جنبهٌ وحشتناك جهان را مي شناخت « كريس ماركر ميگويد كه زبان سمبوليك فيلم مرض جذام را به جذامهاي ديگر جهان وصل ميكند و اضافه ميكند كه اين فيلم » زمين بي نان « ايران است . » زمين بي نان « فيلم مستند لويي بونوئل فيلمساز ماركسيست اسپانيايي ست كه با ساختن اين فيلم ، ازكشورش بوسيلهٌ فرانكو تبعيد شد . و تا پايان جنگ داخلي اسپانيا و رخت بربستن فاشيسم از اسپانيا به كشورش بر نگشت . امّاخاصيت اين جايزه ها اينست كه نوشتار فيلمي و زبان سينما بالكلّ فراموش ميشود و در مورد ايران مثل بيشتر كشورهاي جهان سوّم اين توّهم به وجود مي آيد كه اصلاً براي فيلم ساختن نيازي به آموختن نداريم ، همينكه كار با وسايل فنّي را فرا بگيريم كافيست . فروغ كه بعد ازين فيلم در توهّم فيلمسازي گرفتار ميشود، در مطلبي در مجّله زن روز بهمن ماه 1344 ميگويد : » سينما سه عامل اصلي دارد ، فكر ، فنّ ، سرمايه . » يعني اگر حرفي براي گفتن داشته باشيم كافي ست كه وسايل فنّي را به دست بياوريم و حرفمان را بزنيم . نحوهٌ بيان و دانستن زبان فيلم ، مهم نيست . فروغ اين حرف را در مورد فيلم » خشت وآينه « مي زند كه فيلم سينمايي اوّل گلستان است و موفقّيت گيشه نداشته است . فروغ عدم موفقيت فيلم را در تماشاچي ها جستجو ميكند . و مي نويسد ؛ » اگر يك تماشاچي يا عدّهُ معدودي ازين فيلم خوششان نيامده ، بايد عوامل واخوردگي آنها را در پسيكولوژي خود آنها جستحو كرد « فروغ فكر ميكند چون تماشاگر ايراني به فيلمفارسي ، سينماي تخديري عادت كرده است ، نميتواند فيلم جدّي را بفهمد . يادآوري كنم كه همان زمان كه در ايران فيلمفارسي ساخته ميشود ، فيلمهاي مهّم موٌلّفان سينما مثل جان فورد ، هوارد هاوكز ، آلفرد هيچكاك ، رائول والش ، اتو پرمينجر ، ژان رنوار ، فريتزلانگ ، فدريكو فليني ، روبرتو روسليني . لوكينو وسكونتي ، نمايش عمومي دارند و با وجود سانسور بعضي صحنه ها موفّقيت گيشه را هم دارند. ابراهيم گلستان كه ادبيات مهّم و مدرن اروپا و آمريكا را ميشناسد و مترجم آثار مهّمي ست و خود نويسندهُ نامداري ست ، مطلقاً به سينمايي كه از ادبيات مدرن الهام ميگيرد و زبان و كاربرد نوشتاري آن توجّه ندارد . و فروغ در دانش گلستان به عنوان استاد در زبان سينما ترديد نميكند . او كه در كاربرد زبان شعري آنهمه وسواس دارد و براي نوشتن يك شعر ماهها كار ميكند ،براي سينما ، فقط دانستن كاربرد وسايل تكنيكي را كافي ميداند . و فكر ميكند ا گر فيلم خشت و آينه درك نميشود ، اين تماشاگر است كه مشكل دارد نه فيلمساز. فروغ همچنان ستايشگر و مسحورگلستان مي ماند. 3-

... رابطهٌ عاشقانه، دوستانه ؟ يا

فروغ به زندگي كسالت بار بي عشق پشت كرده است و قيمت گران آزادي ، محروميت از ديدار تنها فزرند است .

وقتي كه چشم هاي كودكانهُ عشق مرا با دستمال تيرهٌ قانون مي بستند واز شقيقه هاي مضطرب آرزوي من فواره هاي خون به بيرون مي پاشيد وقتي كه زندگي من ديگر چيزي نبود، هيچ چيز به جز تيك تاك ساعت ديواري دريافتم ، بايد ، بايد ، بايد ديوانه وار دوست بدارم

(2

فروغ شيوهٌ سنتّي عاشقي را نمي پذيرد . شيوهٌ نيست شدن در معشوق . بي رنگ شدن از زنانگي و انسان بودن . خود را فداي خانواده و فرزند و شوهر نمودن . آزادي و آزادگي فروغ ترس مي انگيزد . جمع مردانهٌ روشنفكران رابطهٌ دوستانه با زن را نمي شناسند .از يك طرف فروغ زن مطلّقه يي ست كه مردان بين خودشان مي گويند بازار آزاد ، يعني رابطه جنسي با آنها تعهّدي به دنبال ندارد و باكره نبودنشا ن شانس بزرگي ست و از آن طرف شاعر بي پروايي ست كه رابطهٌ جنسي بدون عشق را به سوٌال ميگذارد و نمي پذيرد . در نو جواني درشعر » گنه كردم گناهي پر ز لذّت « رابطهٌ جنسي بدون عشق را گناه مي نامد و در رابطه با مرد چيز ديگري ميجويد . البتهّ مردان روشنفكر آن زمان تعريفشان از شعر فروغ تعريف ديگري ست بيشتر آنها فكر ميكنند او خودش به گناه كار بودنش اعتراف دارد و اگر موفّق شويم وبا او به رختخواب برويم ، تقصير اوست و اوست كه مرتكب گناه شده است . شجاع الّدين شفا در مقدّمه كتاب اسير مينويسد : آنچه درين مجموع جالب است اعترافات يك زن است. وگرنه موضوع گناه به قدمت وجود انسان است . چه كسي وجود دارد كه هوس گناه نداشته باشد ؟ ايرج صابري در مجلّهُ فيلم و هنر ، اسفند 1341 مينويسد با اشعار خانم فرّخ زاد در مطبوعات ( احياناً خوب يا بد و اغلب منحرف ) آشناييم . اين تعريف مردانه ، معناي ديگري هم دارد كه معناي رابطه با زن يعني رابطه جنسي . اين همان تفكّر است كه در اديان تك خدايي از زن موجودي براي لذّت جنسي مرد ميسازد و همهٌ قوانين ضدّ زن ازين نوع ذهنيت سر چشمه ميگيرد. در آن دوره ، بين روشنفكران مرد مسابقهٌ نزديك شدن به فروغ وجود دارد . اكثر آنها بدشان نمي آيد با او سر و سرّي داشته باشند .وحتّا اگر سروسرّي نداشتند ، وانمود كنند كه به او نزديكند . فروغ اين برخوردها را ميبيند و سعي ميكند جاي خود را درين دنياي مردانه پيدا كند . گلستان در سازمان فيلم خودش چند شاعر و مترجم و اديب را جمع كرده است . او در مصاحبه يي در مجلّهُ سخن ،شماره 34 ، سال 1369 ميگويد : » درين ميان كسي چيزي از فيلمسازي نميدانست ، تنها به شوق با كنجكاوي به راه افتاديم و از صفر شروع كرديم . اين دوستان مرد زبان سينمارا نمي دانند امّا ارزشهاي اخلاقي يي دارند كه به راحتي زن آزاد را نمي پذيرند .« اخوان ثالث مي گويد : كساني فروغ را به گلستان توصيه كردند . گلستان از من نظر خواست ، چون زياد به آدمهايي كه او را معرّفي كرده بودند نظر خوشي نداشت . من گفتم بايد به او مجال بدهيم ، او ديگر آدم قبلي نيست. شعرهاي اخيرش نشان ميدهد كه ميخواهد از دنياي قبلي اش جدا بشود ...فروغ در جستجوي كار بود و به عنوان آرشيويست در سازمان فيلم گلستان استخدام شد . و گلستان اوّلين كاري كه كرد قطع معاشرت هاي قبلي فروغ بود ... اين كار به سود فروغ و سود ادبيات ما تمام شد. مي بينيد كه كه پدران جديد تصميم به اصلاح فروغ ميگيرند و فروغ موفقيتّهايش را مديون اين پدراني ست كه به او روش تفكّر و اخلاق و زندگي آموخته اند . به معناي مبتذلش اب توبه بر سرش ريخته اند . فروغ كه عاشق آزادي ست و مي خواهد زن مدرن باشد با چنين تفكّر پدرسالارانه يي روبروست . فروغ ّعاشق گلستان ميشود ، امّا گلستان زندگي خانوادگي و كارش را و لااقل ظواهر زندگيش را عوض نميكند و هميشه به عنوان حامي و معلّم و رهبر فروغ نمايان ميشود . هنوز نميدانيم آيا گلستان هم عاشق فروغ بوده است يا نه ؟ چراغهاي رابطه تاريكند چراغهاي رابطه تاريكند

( 3 ) درين روابط مردانه آنچه فروغ جستجو ميكند يعني برابري و دوستي رنگ ميبازد ، چون مردان روشنفكر زنان را همتاي خود نمي دانند . پيشرفت و تحوّل فروغ به پاي گلستان نوشته ميشود . او كه خود سر به ديوار مي زند و مي آموزد ، رنگي ندارد چون زن است . همواره از اوسوٌال ميكنند تاٌثير گلستان بر شعر شما چيست ؟ هرگز از او نمي پرسند تاٌثير شما بر داستانهاي گلستان چيست . فروغ غير مستقيم براي نشان دادن استقلال خودش تاٌثير گلستان را رد ميكند . امّا دايم به حمايت او نياز دارد. گلستان هم تاٌثير بر فروغ را رد ميكند . امّا جامعهٌ پدر سالار تصورّ زن مستقل را نمي پذيرد . اوايل سالهاي هشتاد از سيمون دوبووار پرسيدند آيا شما بدون ژان پل سارتر ، سيمون دوبوار ميشديد ؟ او جواب داد سارتر بدون من ژان پل سارتر نميشد .

4 -

خانه هنوز سياه است

امّا چرا من فكر ميكنم خانه هنوز سياه است . در ايران زبان سينما قبل از اينكه آموخته و فهميده شود در ميان ترسهاي انتقاد در حكومت ديكتاتوري شاه ، الكن ماند . روزهاي انقلاب همه دانشجويان و دست اندر كاران سينما اميدوار بودند آموزش صحيح و بيان آزاد نمايشي با آزاديهاي سياسي اجتماعي عجين شود . امّا حكومت توتاليتر مذهبي ايدئولوژيك اسلامي با تعريف قديمي از آزادي و انسان و روابط زن ومرد تعاريفي را جانشين كرد كه امروز فيلمسازان به نام ايراني با آموختن زبان سينما مخالفند . و سينماي ما الكن و نامفهوم تصاويري ارائه ميدهد كه بيشتر مواقع با خواست فيلمساز مغاير است . دنياي غرب كه حدّ اقل تعريف تصوير را مي داند گاهي تعاريفي از تصاوير فيلمهاي ايراني ميدهد كه اگر مقامات ميشنيدند فوري گروه فيلمساز را به بند ميكشيدند . قوانين ضدّ بشري جمهوري اسلامي ايران روابطي را بين انسانها حاكم ساخته است كه پس از كشتار نويسندگان در ماههاي اخير ، جرايد با خونسردي مينويسند اين آدمها ، آدمهاي مهّمي نبوده اند و وكلا مجبورند در دام اين مباحث ضدّ انساني و با تكيه بر قوانيني كه به نفع قاتلان عمل ميكند ، اين جنايات را دنبال كنند . فيلمساز امروز بيگانه با زبان سينما براي هر مفهومي از نمايش انسان ، بايد به تعاريف مذهبي رجوع كند . رژيم توتاليتر مذهبي ايران تحمّل ترس و بدبيني را هم ندارد . اين رژيم نابود كنندهٌ هر حركتي ست . فيلمساز ايراني نميتواند پيچيدگيهاي شخصيت يك انسان و دلايل عملش را نشان دهد ، چه برسد به روابط انساني . احاديث و كتب مذهبي ابتدايي ترين و دروني ترين و پنهانترين نهاد انساني ، و روابط انساني را تعيين و برايش حكم و مسئله و جواب نوشته است . اين رژيم مخا لف تفكّر و انديشه است . روابط انساني درين رژيم به مرحلهٌ نابودي رسيده است . فشار بر روان انسانها به جايي رسيده است كه افراد متفاوت تبديل به غول عظيم همشكلي شده اند . كافي ست نگاهي به نقش زنان در فيلمهاي اخير بيندازيم ، همه هم شكل و هم لباس ، مطيع و وفادار و مادران نمونه هستند . فروغ نمونهٌ تنهايي ست كه براي آموختن و فهميدن سرش را به هر درو ديواري كوبيد . افسوس كه دانش اندك هم در دست مردان بود و هست . امروز حتّا اين حركت تنها را هم در ميان زنان فيلمساز نمي بينيم. با راه انداختن فمينيسم اسلامي كه از تفاوت طبيعي زن و مرد سر چشمه ميگيرد ، عدّه يي دانشگاهي در آمريكا و اروپا ،كوچكترين حركات زنانه را تشويق و تمجيد ميكنند . زنان نمايندگان مجلس كه تعداد آنها از تعداد نمايندگان زن فرانسه بيشتر است هر روز قوانين ضدّزن تصويب ميكنند و دانشگاهيان » تفاوت گرا « برايشان كف ميزنند . در كتابي كه در مورد فروغ و سينما چاپ شده مطالب سي و پنج سال بعد به مراتب آشفته تر و گمگشته تر از انتقادات آن روزهاست . اشعار فروغ را به بهانهٌ اخلاق حذف ميكنند و آنچه ميماند به عنوان عرفان و ايمان و مبارزات ضدّ امپرياليستي عرضه ميشود. قدرت ولايت فقيه كه قشر آخوند را طبقهُ برتر ميداند با قانوني كردن قوانين ضدّزن ، قدرت مردان را بر زنان رسمي كرده است و طبقهٌ مردها و طبقهٌ زير دست آنها ، زنها را بوجود آورده است كه چون بردگاني در لباسهاي يك شكل به مردان خود و در شكل عمومي تر به جامعهٌ اسلامي خدمت ميكنند . رژيم پدر سالار ولايت فقيه با جا انداختن تفاوت طبيعي زن و مرد ، تربيت اجتماعي و وظايف خانوادگي و اجتماعي و سياسي زن راهم تعيين كرده است . بدين دليل اگر زنان فمينيست ماركسيست ما با نگاه ماترياليستي از وضعيت زن ايراني ، تعاريف جديد به دست ندهند ، همچنان گرفتار تعاريف قديمي و پدر سالار ماركسيسم تا از بين رفتن تفاوتهاي طبقاتي منتظر و در نتيجه اسير روابط و قوانين مردسالار باقي خواهند ماند . مبارز ه براي بدست آوردن استقلال واز بين رفتن قوانيني كه تن و جان زن را به اسارت گرفته است ، اولين قدمي ست كه به طرف برابري بر ميداريم . دروني شدن زن ضعيف ( ضعيفه ) قبول كردن شهروند اسلامي بودن از طرف مبلّغين اسلام سياسي و طرفداران آنها فمينيستهاي اسلامي ، شرايط جديدي براي عقب نگهداشتن زن ايراني ست . ميثاق بين المللي رفع تبعيض از زن در هرشكل ، به نام دين ، فرهنگ ، سنّت ، اخلاق ، شرايط بيولوژيك ، و شرايط اقتصادي فقط وقتي مي تواند مطرح و برايش كار شود كه ذهن خودرا از هر نوع نابرابري پاك كنيم . ما جسم خود را از نظر قانوني و اجتماعي و سياسي وقتي بدست مي آوريم كه دختر بچّه هارا براي زن شدن و پسربچّه هارا براي مرد شدن تربيت نكنيم مسئله بكارت و تربيت جنسي و برخورد با ممنوعيت ها اگر از كودكي به آن توجّه نشود ، عواقب وخيمي دارد كه امروز مبينيد چگونه در گيرش هستيم . نقش جديد ما در جهان آزادي كه برايش مباروزه ميكنيم حتّا مردان هم رزم مارا به وحشت مي اندازد . زيرا نقشهاي تاريخي كه براي زنان نوشته شده نقش برآب مي شود و مردان در رابطه با ما ناچار بايد ارزشهاي جديدي را بياموزند و عمل كنند . خانه هنوز سياه است با كلام فروغ حرفهايم را به پايان مي برم صدا صدا صدا تنها صداست كه ميماند در سرزمين قد كوتاهان معيارهاي سنجش هميشه بر مدار صفر سفر كرده اند چرا توقّف كنم ؟ من از عناصر چهارگانه اطاعت ميكنم و كار تدوين نظامنامهٌ قلبم كار حكومت محلّي كوران نيست.

( 4) 1-

عروسك كوكي : تولّدي ديگر 2-

پنجره : ايمان بياوريم به آغاز فصل سرد 3-

پرنده مردني ست : ايمان بياوريم به آغاز فصل سرد 4-

تنها صداست كه ميماند : ايمان بياوريم به آغاز فصل سرد اي ماهوت با تني انباشته از كاه سالها در لابلاي تور و پولك خفت مي توان با هر عروسك كوكي بيش از اينها آه ، آري بيش از اينها مي توان خاموش ماند مي توان ساعات طولاني با نگاهي چون نگاه مردگان ، ثابت خيره شد در شكل يك فنجان در گلي بيرنگ بر قالي در خطي موهوم بر ديوار مي توان با پنجه هاي خشك پرده را يكسو كشيد وديد در ميان كوچه باران تند مي بارد كودكي با بادبادكهاي رنگينش ايستاده زير يك طاقي گاري فرسوده اي ميدان خالي را با شتابي پر هياهو ترك مي گويد مي توان بر جاي باقي ماند در كنار پرده ، امّا كور ، امّا كر مي توان فرياد زد با صدايي سخت كاذب ، سخت بيگانه » دوست مي دارم « مي توان در بازوان چيرهٌ يك مرد ماده اي زيبا و سالم بود باتني چون سفرهٌ چرمين با دو پستان درشت سخت مي توان در بستر يك مست ، يك ديوانه ، يك ولگرد عصمت يك عشق را آ لود مي توان با زيركي تحقير كرد هر معناي شگفتي را مي توان تنها به حلّ جدولي پرداخت مي توان تنها به كشف پاسخي بيهوده دل خوش ساخت پاسخي بيهوده ، آري پنج يا شش حرف مي توان يك عمر زانو زد با سري ا فكنده، در پاي ضريحي سرد مي توان در گور مجهولي خدا را ديد مي توان با سكّه اي ناچيز ايمان يافت مي توان در حجره هاي مسجدي پوسيد چون زيارتنامه خواني پير مي توان چون صفر در تفريق و جمع و ضرب حاصلي پيوسته يكسان داشت مي توان چشم ترا در پيلهٌ قهرش دگمهٌ بيرنگ كفش كهنه اي پنداشت مي توان چون آب در گودال خود خشكيد مي توان زيبايي يك لحظه را باشرم مثل يك عكس سياه مضحك فوري در ته صندوق مخفي كرد مي توان در قاب خالي ماندهٌ يك روز نقش يك محكوم ، مغلوب ، يا مصلوب را آويخت مي توان با صورتك ها رخنهُ ديوار را پوشاند مي توان با نقشهاي پوچ تر آميخت مي توان همچون عروسك هاي كوكي بود با دوچشم شيشه اي دنياي خود را ديد مي توان در جعبه فشار هرزهٌ دستي بي سبب فرياد كرد و گفت » آه من بسيار خوشبختم «

جنبش زنان ايران ومشكلات

سخنرانی: بنیاد پژوهشهای زنان استکهلم 2001سوئد

جنبش زنان ايران ومشكلات

جنبش مستقل زنان ايران ومشكلات

درين بحث قصد دارم به جنبش زنان ايران از1357 شمسي تا امروز نگاه مختصري بكنم و بعد نكاتي كه معتقدم جنبش زنان ايران در برنامه مبارزاتي امروز و فردا بايد درمدّنظر داشته باشد بپردازم .
 اول روشن كنيم جنبش زنان چرا در جنبش اجتماعي جاي ميگيرد.
 جنبش زنان و جنبشهاي اجتماعي
جنبش اجتماعي به حركتهاي جمعي مردم ميگويند كه براي تغيير ارزشها در جامعه بوجود مي آيند. اين حركتها ممكن است با شكست يا موفقيت روبرو شوند . درتاريخ ايران مثل كشورهاي ديگر به اين نوع جنبشها بسيار بر ميخوريم . جنبشهاي اجتماعي لزوماً خواهان بر اندازي حكومت نيستند و در بحرانهاي مختلف اقتصادي ،اجتماعي ، و فرهنگي بوجود مي آيند و با برنامه هاي خود شان ، باعث بوجود آمدن انجمنها، سازمانها، وشبكه هاي ارتباطي مي شوند . كه هر كدام با مطالعه وتحليل نكات معيني خواهان تغييرات ميشوند . وبرنامه هاي آنها با تغيير قدرت حاكم عوض نميشود و ارزشهايي را كه دنبال ميكنند ،لزوماً درين قدرت يا آن قدرت سياسي جستجو نميكنند- هرچند به تعاريف و حركات سياسي معتقد هستند. در بيشتر برنامه هاي جنبشهاي اجتماعي، مسئله اصلي ، برابري اجتماعي ست .و بهمين دليل با احزاب سياسي كه خواهان گرفتن قدرت هستند و براي گرفتن قدرت از برنامه هاي متعددي كه مي تواند با خشونت يا كودتاهمراه باشد، فرق دارند.  تجربه نشان داده است كه جنبش هاي اجتماعي، هميشه در مورد تركيب انساني جنبش ( زن و مرد ) موضع بي تفاوت داشته اند و در نتيجه مردان و ارزشهاي به نفع آنها جنبش را هدايت كرده است . با تحقيقات متعدد فمينيستها ، متوجّه ميشويم كه رابطه اجتماعي موجودبين زن ومرد ،در بيشتر جنبشها ، سركردگي را به مردان مي سپارد و به اين دليل جنش زنان بوجود آمده است

. در سال1996 ( ALAIN TOURAIN)

فرمولبندي جالبي براي جنبش اجتماعي ارائه ميكند

 آلن تورن: جنبش اجتماعي آن حركتي است كه اعضايش افراد معين و قابل شناختي باشند و برنامه مشخصّ انها براي مخالفت با برنامهٌ افراد معيني تنظيم شده باشد و در مبارزه خود خواهان برنامه روشني براي جامعه باشند.  بسياري از جامعه شناسان ، جنبش هاي اجتماعي را كه به مبارزات طبقاتي منجر ميشود ،از جنبه حقوقي به جنبه فرهنگي ميكشانند وتحليلشان به نفع حقوقي مردان تمام ميشود . اما محققان فمينيست با بررسي رابطه زن و مرد ، ثابت ميكنند كه مبارزات زنان همراه مبارزات طبقاتي ست و مسائل حقوقي از اركان اصلي مبارزه است ، نكته مهّم ديگري كه مبارزه زنان ، جنبش اجتماعي تلّقي ميشود ، ادامهٌ اين جنبش در زمان است . از انقلاب فرانسه تا امروز كه مسئله برابري انسانها مطرح شده است ، جنبشهاي زنان در نقاط مختلف دنيا ، حتا با تغيير رژيمها و قدرتهاي سياسي همواره به مبارزه ادامه داده اند.و در قلب جنبشهاي اجتماعي قرار دارند.زنها براي برابري حقوقي با مردان شروع به حركت ميكنند و در قدمهاي بعدي ، بي عدالتي ، ظلم ، و سركوبهاي متعدد ديگررا عيان ميكنند و با اعلام - برابري خواهي ، عدالت خواهي ، حقع راٌي ، حقّ تحصيل و حقّ آزادي بيان ، - برنامه هاي مبارزاتي شان حول تمام نابرابري هاي سياسي و اجتماعي تنظيم ميشود.  در قرن بيستم ، سياسي اجتماعي كردن (حقّ مادر شدن به اراده زنان ) تغييرات مهمّي را باعث شد و حقّ انسان كامل و آزاد بودن در برنامه قرارگرفت و موضوع مهمّ مبارزه شد .رفع تبعيض از زنان به هر شكل ، سنّت ، دين ، فرهنگ ، سياست ، ( شرع و عرف) و شناخت و مبارزه با شكلهاي مختلف پدر سالاري و برتر شمردن مرد به بهانهُ اخلاق و تربيت اجتماعي ، تقسيم ناعادلانه كار وثروت و تصميم گيري هاي سياسي و اجتماعي درتمام امور جامعه - برنامه هاي مبارزاتي زنان را تشكيل ميدهد. براي بسياري از زنان مبارز فمينيست براي برابري واقعي ، تقسيم قدرت در سيستمهاي فعلي با مردان را  كافي نمیدانند  .   زنان  خواهان دگرگوني جامعه و تغييرات اساسي در روابط اجتماعي هستند.

  سال  1978   مارگارت موراني
 ( Margarret MARUANI)

 مبارزه اجتماعي زنان در قلب مبارزه طبقاتي كارگران قرار دارد . وشكلهاي جديد مبارزه نمي تواند به مبارزات زنان بي اعتنا باشد . امروزه كثرت حضور زنان در شغلهاي كارگري بي كيفيت ، با حقوق مختصر و بدون پوششهاي اجتماعي و بهداشتي كارگري، فقر و ظلم را در جهان سرمايه روز به روز بيشتر عيان ميكند.
 جنبش مستقل زنان در ايران
زمزمه هاي حكومت اسلامي و حجاب اسلامي هرچند قبل از انقلاب بسياري از زنان آگاه و مدرن را نگران كرده بود و در هرگفتگو با رهبران آتي جامعه وضعيت جديد زن مطرح ميشد ، اما كسي فكر نمي كرد انقلابيون خود رها كنندگان ارزشهاي انقلابي براي رهايي زنان باشند .  جنبش مستقل زنان ايران از روزهاي تظاهرات زنان ضدّ حجاب اجباري شروع شد و كم كم جايگاه مشخصّ ومهمي ،از نظر تئوري و عملي در جنبش هاي اجتماعي و سياسي ايران پيدا كرد.  مبارزات زنان تبعيدي جنبش مستقل زنان ايران در تبعيد ، همواره به راديكاليزه كردن بحث وعمل در امور زنان ، در ميان سازمانهاي سياسي مخالف جمهوري اسلامي و قدرت مذهبي حاكم در ايران، و زنان مذهبي در قدرت و زنان لاييك همراه قدرت تاثير فراوان گذاشته و آنها را به موضع گيري و عمل و عکس العمل  واداشته است.
 با فروريختن ديوارهاي ايدئولوژيك در كشورهاي سوسياليستي وجهاني شدن سرمايه ، جنبش جهاني فقرو خشونت به زنان ، برنامه هاي جديدي را به جنبشهاي زنان تحميل كرده است . در اين شرايط جنبش زنان ايران نمي تواند از برنامه هاي جهاني كنار بماند.  قبل از اينكه بحث را باز كنم بايد توضيح بدهم كه در جنبش زنان ايران مثل ديگر نقاط جهان شيوه هاي مختلف فكري براي مبارزه وجود دارد، اينجا به سه نظر مشخص مي پردازم
 يك

- فمينيسم ليبرال

كه فقط براي حقوق فردي زنان و برابري مشروط زن ومرد در جامعه طبقاتي ميپردازد در ايران و در کشورهای مسلمان -       فمينيسم اسلامی -  نامیده میشود .                                                                                      

( تفاوت طلبي و هويت طلبي ) ( Différence et Identité)
 برابري زن ومرد در برابر خدا وتقسيم وظايف زن و مرد در خانه و جامعه و سياست
 . اين زنان خواهان تغيير به نفع زنان در چارچوب سنتها، شرع و عرف درچارچوب قانون اساسي جمهوري اسلامي و دين اسلام و قدرت پدر سالارهستند  .   .اين زنان اگر گاهي مردسالاري را به سوال ميگذارند، پدرسالاري ( قدرت ولي فقيه )و شكل اصلاح شده اش ، چارچوب قانون اساسي فعلي و قدرت سياسي مجتهدين ( آيت الله ها، حجّت الاسلامها، و نو گران ديني ) را ميپذيرد . نظريه طبيعت گرايي در اديان را در (تعريف قرآن در تعبيرا ت مطهّري ، بني صدر ، سعيدزاده ، اشكوري ، جلالي پور ،و مجلّه زنان و بقيه دانشگاهيان مقلد ) ميبينيم. حداكثر خواست اين زنان ملايم كردن خشونتهايي ست كه به دلايل تفاوتهاي طبيعي و فيزيكي ، به زن ايراني اعمال ميشود
. دو

- فمينيستهاي كمونيست و سوسياليست
در  ايران ، زنهايي هستند كه در سازمانهاي سياسي چپ سازماندهي شده اند و با اينكه فكر ميكنند تا از بين رفتن طبقات مسايل زنان حلّ نخواهد شد، درمبارزات زنان پيگير هستند.   اما  

همواره ايدئو لوژي سازماني و خطّ مشي مبارزاتي سازمان هايشان، بر بسياري از مسايل زنان ارجحيت دارد.
 مثلاً اين زنان سخت حاضرند به مسئله ( تن زن به خودش تعلق دارد بپردازند) آنها گاهي حتا مسايل زنان را سياسي نميدانند و فكر ميكنند خواست بهتر كردن وضع حقوقي زنان در اجتماع و خانواده كافي ست .
 مثال زير روشن كننده بعضي از مواضع اين زنان است
 . ماجراي سنگسار در پاريس
درپاريس اخيراً مسئله يي ورد زبانها شده بعضي از ما آنرا سنگسار در پاريس مي ناميم .  مردي زن سابقش را فاحشه و زناكار مينامد و در امر طلاق ادعّاي خسا رت ميكند . اين موضوع كه در دادگاه ميتوانست عادلانه و عاقلانه حل شود ، عكس العملهاي متعدد ي را در میان زنان و مردان بر انگيخته است . زنان سياسي بسيار محترمي كه زندگی و نوجوانی شان را بر سر مبارزه با قدرتهای مستبدّ شاه و ولايت فقيه گذاشته اند ، فكر ميكنند اين مسئله موضوعي خصوصي ست .و به آنها ربطي ندارد. بعضي كه اتفاقاً خودرا مبارز حقوق زنان مي دانند به نظر عمومي پيوسته اند و خانم مربوطه را فاحشه مينامند. آنها ميگويند بايد بااين خانم قطع رابطه كرد.  هر دوي اين نظر در مقابل زنان معدودي كه اين موضوع خصوصي عمومي شده را تعريف سياسي داده اند ، قرار گرفته اند .    فاحشه در تعريف عرف ، زني ست كه تن خودش را در مقابل پول به يك رابطه جنسي نا خواسته بفروشد .ودر تعريف شرع زني ست كه بدون جاری شدن عقد موقت (صيغه ) و يا عقد دايمی ، با تصميم خودش يا ديگران ، تن فروشي كند . صيغه موقّت راه چاره ديني براي وادار كردن زنان به تن فروشي ديني ست . اگر اجازه رسمي ديني براي تن فروشي صادر نشده باشد ، مجازات ديني شلآق خوردن و سنگسار شدن (در صورت مالكيت تن زن به به يك مرد ) در انتظار زن است . با نگاه ديگر ميشود تصورّ كرد مردانی كه با اين تعبير زنشان را براي منافع مالی مجبور به تن فروشی ميكنند ، اگر زن نپذيرد ميتوانند اورا به زنا متّهم كنند. و حاكم شرع با توجهّ به مواضع اسلامی، زن را به سنگسار محكوم ميكند.در اين جور مواقع ،شاهدان مريض از محروميتّ جنسی ، بسيارند كه به ضرر زن شهادت دهند.   در مورد پاريس ، شوهری كه چنين ادعايی دارد شايد فكر ميكند دلاّل تن فروشي بوده است كه بعد از طلاق ادعّای خسارت مالی ميكند  ، چون شغلش را از دست داده است . يا شايد چون امر ازدواج را چون مذهبيون افراطی تن فروشی هميشگی به يك مرد ميداند ، از زن ميخواهد براي باز پس خريدن تن خودش خسارت مالی بپردازد.    امّا زناني كه زن مطلّقه را فاحشه و زنا كار مينامند ، در كدام تعريف قرار ميگيرند ؟ اين سوال براي من پيش می آيد كه ميزان آزادی فردی زنان در تعريف سوسياليستی و كمونيستی اش چيست ؟
 سه -

فمينيسم راديكال
، در اروپا جنبش رهايی زنان نام گرفته و از سالهاي 1970 به اين طرف ، بسياري از زنان سوسياليست و كمونيست يه اين حنبش پيوسته اند . اين موضوع در مورد زنان ايران هم صحت دارد. زناني كه در تظاهرات ضد حجاب فرياد مي زدند ( آزادي نه شرقي نه غربي ، جهاني ست .) ، به طور مشخص نه تنها در مقابل رژيم ، بلكه در مقابل سازمان هايی ،كه اين موضوع را حياتی نميديدند قرار گرفتند.    اين زنان با سازماندهی خودشان جنبش زنان ايران را جنبش مستقل زنان ايران ناميدند . و همواره بر سر موضوع زنان با سازمانهای مخالف حكومت دينی ، بحث و جدل دارند. دلايل زيادی بر سر مباحثات نظری و مبارزاتی ، باعث شده كه در عرض بيست و دوسال گذشته، رفت و برگشتهاي زنان سازمانهاي چپ ، به مواضع سازمانی و جنبش مستقل زنان ايران را شاهد باشيم.
زنان جنبش مستقل چه كساني هستند ؟
اين زنان نه تنها خواهان برابري با مردان در تمام اركانهاي اجتماعي ، سياسي هستند ، بلكه ميخواهند مناسبات فعلی را كه به عرف و شرع و سنّت تكيه دارد از ريشه عوض كنند . برابري را بدون كسب آزادی کامل در تمام شئون جامعه، آزادي بيان و انديشه و هويت شخصی بی معنا مي دانند.  به اين دليل مهم، همراهي آنان با مبارزان آزادي براي اهل قلم وانديشه اجباریست.  اين زنان امروز هم مثل روزهاي اوّل انقلاب ، درمقابل زنانی هستند كه به رفرمهاي كوچك تن ميدهند و به مذاكرات با دولت و حتا به همكاری با قدرت حاكم پرداخته اند.  درين جنبش سيستم پدر سالاري ، همان سيستم سرمايه داري فقط نيست  ،   همهٌ روابط اقتصادی ، اجتماعی ، سياسی ، فرهنگی و خانوادگی ، از ديدگاه طبقاتی بررسی ميشود .  درين ديدگاه ، نه تنها  شعار مختصر و كوتاه ( تن من به خودم تعلق دارد) كه قبلاً و حتا امروز امری شخصی تلقی ميشود ، سر منشاء بحث در همه امور قرار ميگيرد.   بلکه  اگر با نگاه سركوب طبقاتی به اين شعار نگاه كنيم، متوجّه ميشويم چرا زن شوهر دار در ايران در تمام لحظات روز وشب مثل يك برده يا يك ماشين ، بايد تنش را در اختيار شوهرش ، و بدتر از آن در اختيار حكومت ديني بگذارد  ؟   . در احاديث مذهبی،براي استفاده از تن زن به وسيله شوهر وجامعه قوانين بسياري نوشته شده است . مثلاً زنی كه بوسيله مردان و از طريق آنان تن فروش ميشود مجازات دينی ميشود . نگاه كنيد به پاك سازي شهر مشهد از زنان روسپی . يا سنگسارهاي پنهان وپيدا براي زنان شوهردار و بي شوهر.    در  ايران بحث در مورد اين نكته بسيار جالب است كه حكومت مذهبی برای به دست گرفتن و سياسی كردن تن زن ، با شعار( يا روسري يا توسري ) شروع كرد و با شعار ( هم روسری ، هم توسری ) ، خلوت فردي زن ومرد را به قضاوت ، تنبيه ، ومجازا ت كشيد  
 امروز حيثيت و تصوير اسلامی رژيم فقط با شكل وشمايل زنان مانتو پوش و روسری به سر از يك طرف و چادر به سران ،از آن طرف ،تعريف ميشود  .   زناني كه با هردونوع اين اونيفورمها مخالفند در ايران حقّ حيات ندارند و فاحشه و بد حجاب و و لخت و عور و ملحد ناميده ميشوند.
در اتنخابات رياست جمهوری در قسمتهای جنوب شهر تهران ( شاه عبدالعظيم ) شهر ري دم درب ورودي محلّ صندوقهای رای به زنان چادر ميدادند .:فيگارو 9 ژوئن 2001 پاريس 

برای بررسی خواستهای زنان با يد به تعريف و دوباره تعريف خواستهای مهم زنان در جنبش اجتماعی زنان پرداخت اما بحث بر سر چند نكته اساسي در مبارزات زنان
  مبارزه با پدر سالاری
پدر سالاری يا سرمايه داری- پدرسالاری و سرمايه داری ، مهمترين بحث در برنامه ريزی مبارزات فمينيستها در جهان به شمار ميرود
 پياده روي مهم جنبشهاي زنان عليه فقر و خشونت به زنان ، ( ژوئن - سپتامبر- اكتبر در پاريس - بروكسل - نيريورك 2000 ) كم وبيش درين مورد دور ميزد . اين حركت رابطه طبقاتی با زنان را در سطوح مختلف را افشاء كرد
 بحث بر سر همين نكته ، تفاوت نظرهای اساسی بين فمينيستهای جنبش مستقل زنان و فمينيستهای سازماندهی شده در سازمانهای سياسی ضدّ سرمايه داری را روشن ميكند.
 پدرسالاري « patriarcat» جندر « gender» سيستم پايه گذاری شده بر نابرابری جنسی : رابطه اجتماعی جنسی ،  رابطه اجتماعی زن و مرد و بسياری ترمهای ديگر بحث پدرسالاری را به ميان ميكشند و جای فرد را در روابط اجتماعی و سياسی گاهی وارد و گاهی كنار ميگذارند .
 اما همه  فمینیستها  بر يك نكته اتفاق نظر دارند . يك سيستم پدر سالار همهٌ تلاشهای زندگی خصوصی و اجتماعی انسانهارا در نظر دارد.    فمينيستهاي جنبش مستقل ، سكسيسم يا ماچيسم و تبعيض جنسی يا مرد سالاری را فقط رابطه يی بين دو جنس نمی بينند ، بلكه اين دوترم را درسيستم پدرسالاری ، برنامه اجتماعی سازماندهی شده برای سركوب زنان و قدرتمندی مردان بر زنان تعريف ميكنند واز اينجا به تحليل قدرت سياسی ، اجتماعی پدرسالاری عليه زنان می پردازند واين مسئله را سركوب طبقاتی مينامند.
 قدرت
طرفداران فمينيسم اسلامی معتقدند درطبقهٌ زنان ( نگاه طبقاتی به زنان ) در خانه نه تنها زنان بر مردان حكومت ميكنند ، بلكه هميشه قدرت كدبانويی و اداره خانه در دست زنان است .
 به تعريف بالا توجّه كنيد . معنای قدرت مستقيماً و سريع ديده نميشود ، قدرت آنجا كه بر حركات و نوع زندگی ديگری اثر ميكند ، قابل تشخيص است . اين نيروی نامرئی ، اعمال قدرت بر جان و توان زن با گذر زمان در زندگی امروز وفردای زن موٌثّر است . در هر نوع حكومتی كه از مردمسالاری صحبت ميشود ، بايد روشن كنيم كه وقتی ميگوييم قدرت مردم ، اگر تك تك افراد چامعه حقوق كامل شهروندی وبرابری با ديگری و قدرت بيان خواسته هايش را نداشته باشد ونتواند بر جامعه اش تاِثير بگذارد، در يك حكومت مردم سالار نيستيم .

حقّ رأی و حضور زنان در قدرت حاكم كه از قدرت طبقاتی قدرت با تفكّر مذهبی غير قابل تغيير دفاع ميكنند ، نه دليل برابری زن و مرد و نه دليل تقسيم قدرت بامردم است . اين زنان هر چند كه اجازه بيان دارند، اجازه پا بيرون گذاشتن از تفكر غالب را ندارند . درميان زنان اصلاح طلب خانم كديور در تمام گفتگوها با جرايد و ديگر موارد نه تنها از حقوق فردی خودش كلامی به زبان نمی آورد ، بلكه همواره سنتها و قوانين شرعی، كه تبعيض به زنان را قانونی كرده است ، تبليغ ميكند . آنچه كه در ايران بسيار عميق ودروني است ، مقدس بودن نقش مادری ست كه زن فقط درين شكلش ارزش اجتماعی پيدا ميكند.
 كه به تعريف عمومی ميگوييم قدرت مادرانه .

و از طريق قوانين براي عواطف مادران به فرزندان انواع متفاوت سركوب ، هر روز سازماندهی جديدي پيدا ميكند .
رهايی از قدرت بيرونی وقتی معنا پيدا ميكند كه فرد بتواند در يك گروه اجتماعی ، حقيقت خودش رابيان كند و بتواند به ديگری بفهماند و بهمين ترتيب ديگری را بفهمد . توانايي گفتن ( من ) كه درميان جمعهای حزبی و غير حزبی ممنوع است ، اولين قربانيانش زنان هستند .    براي تغيير اين موضوع به تربيت جمعی نياز فوری داريم . وقتي ميتوانيم ديگری را بفهميم و به او احترام بگذاريم كه خودمان را درك كنيم و محترم بشماريم .      و از سنّت و طلسم تعلّق به فلان فاميل - دختر فلانی بودن - زن فلانی بودن-مادر فلانی بودن رها شويم.
 زن آزاد وفمينيست در تعريف عمومی زن خيابانی ناميده ميشود ، چون استقلال خودش را اعلام كرده است.مثل اعتراض پروانه حميدی در سمينار معروف برلن . زنی كه ميتواند شلوغ كند و اسكاندال راه بيندازد.           .موافقين و مخالفين سمينار و بسياری از زنان ترسو و مطيع ، حركت پروانه را غير اخلاقی ناميدند.     زنان اروپا هم ، تا انتشار كتاب جنس دوم سيمون دوبوار ، كم و بيش اگر مطيع قدرت و برتري مردان نبودند ، زن سبك ناميده ميشدند.   در  ايران ، اين موضوع به حكومت مذهبی و مخالفان لاييك و كمونيستش محدود نميشود ، اين تفكر در عمق جان فرهنگ و زبان فارسی جادارد . وبراي تغيير، كار وكوشش فراوان لازم است . زن آزاد كه جرأت ميكند قدرت مردان و برتري آنها را به سوال بگذارد و از آن بدتر اين مسئله را به قدرت حاكم و تفكّر غالب مربوط كند ، بايد دهانش رابست كه فاحشه يی بيش نيست .    در مورد اين نكته متفكرين ، دين شناسان ، حقوقدانان ، پزشكان ، مسئولين تعليم و تربيت و اخلاق ، وجامعه شناسان بسياری متفق القولند . و همه اين متخصصين براي زنان برنامه و وظايف تعيين ميكنند  .     فمينيستها با تكيه بر مبارزه برای برابری و آزادی به انتقاد از اين ازرشها و تغييرش می كوشند .و به اين دليل رابطه زن و مرد را طبقاتی بررسی می كنند .مردانی كه در همه جا قدرت بدنی و قدرت مالی و كرسی های گفتار را در اختيار دارند، ميزان حقّ و حقوق را پايه گذاری ميكنند .    در شرايط فعلی هيرارشيك ، هنوز قدرت تصميم گيريها و فرموله كردن خواستهای زنان در ميان مخالفين و موافقين در دست مردان است . به تركيب سخنراني هاي اين سمينار نگاه كنيد. يك مرد در بهترين ساعت روز بيشترين وقت صحبت را با تيتر( چه بايد كرد؟ ) براي زنان به دست آورده است .   براي تغيير اين شرايط وقتی می گوييم : برابری و شركت در قدرت تصميم گيری و انديشه سازی و برنامه ريزيها ی اجتماعی ،يعنی ، تا برابری واقعی جنسی در مبارزه وعمل نباشد ، برابري حتا در جامعه بی طبقه بی معنا ست .
 دين
مي دانيم كه اديان در روابط طبقاتی ، در امور اجتماعي ، و خصوصي ترين روابط شخصي و رفتار فردي تأثير فراوان دارند . عده يی از اصلاح طلبان ميگويند دين را بايد از دولت جدا كرد اما دين را از سياست نبايد جدا كرد و توضيح می دهند كه در قانون گذاری و رفتار اجتماعي با تكيه بر عرف و شرع بايد حضور داشته باشيم .
 ( اشكوري در سخنراني پاريس در جلسه گفتگو و دموكراسي ، زمستان 2001)
يعني مي خواهند در تئوري وعمل براي تغييرات اجتماعي و ارزش گذاري ، اعمال نظر كنند.    طي سي سال اخير ،در همه جهان فمينيست ها با تفحّص در برنامه ها و افكار جمعيتها و سازمانهاي مذهبي ، بي عدالتيها و تبعيض به زنان را روشن كرده اند.و با بحث و مبارزه خواهان تغييرات بنيادي درين ارگانها هستند.      در ايران ، براي تفهيم لائيسيته بايد با قدرت دروني و ذهني شده مذهب كه در زندگي شهري و روستايي به صورت خرافات و اطاعت محض شكل گرفته است روبرو شد .
 نگاه كنيد به سوژه هايي كه از طرف وزارت اطّلاعات جمهوري اسلامي به فيلمسازان پيشنهاد ميشود.
( مصاحبه فلاحيان با هفته نامه جهان سينما)
اين اواخر خيلي ها از اسلام خسته شده اند به دامان سكتهاي عجيب وغريب افتاده اند .هدف مهم سكتها ومذاهب كه مبالغ هنگفتي بودجه دارند وادار كردن زنان به اطاعت از يك قدرت مركزي و رهبر است .    حقّ رأي زنان كه در سال 1342 در انقلاب سفيد مهمترين نكته مخالفت خميني باشاه بود . بعد ازانقلاب همواره براي استحكام قدرت اسلامي مورد استفاده فرار گرفته است .  
در سازمانهاي ديني رنگارنگ بنيادگرايان ، كه مردان رهبري ميكنند ، اولين نكته به دست گرفتن تن زن قبل از مغزش هستند . موضوع فيلمهاي ايراني در سالهاي اخير ، بخصوص مخملباف و خانواده رابطهٌ جنسي زنان و استفاده از تن زن در تعليمات مذهبي مهمترين حيطهٌ كاري مذهبيون است .
تعمق و كار بر تأثيرات دين وخرافات بر زندگي زنان ، از مهمترين وظايف جنبش زنان است .  دردين اسلام يك زن ميتواند خانه دار نباشد ، بچّه داري نكند ، به امور خانوادگي سنّتي نپردازد ، امّا نميتواند هر وقت كه شوهرش اراده كرد به رختخواب او نرود . ميل جنسي در دين اسلام براي مردان همهٌ راههارا پيش بيني كرده است ولي براي زنان نه تنها پيش بيني نشده بلكه تقبيح شده است .زني كه جراٌت كند ونيازش يا عدم نيازش را اعلام كند . تن فروش ، فاحشه ، حقير و پست و سبك ناميده ميشود.    شهروند 

يكي از نكات مهم بحثهاي امروز ايران جامعه مدني ست . به اين دليل بايد شهروند را تعريف كرد . ظاهراً شهروند كسي ست كه در جامعه حقوق و وظايفي دارد و هويت او با مليت و محيط جغرافيايي وتعلّقات سياسي و اجتماعي و عملكردش ، شناسايي ميشود.. يعني شهروند كسي ست كه در جامعه طوري تربيت ميشود كه بتواند با ازادي كامل از شرايط موجود انتقاد كند وبتواند خواهان تغييرات به نفع همه شهروندان باشد . زنان فمينيست با تكيه به اين تعريف شرايط شهروندي زنان را زير سوال ميبرند و ثابت ميكنند كه زنان براساس توليد و باز توليد فرزندان با نگاه پدر سالار تعريف شده اند . مطالعه روابط اجتماعي زن و مرد در زندگي خصوصي و اجتماعي روشن ميكند كه شهروندي زنان نبايد باتكيه بر تفاوت زن ومرد و تعيين وظايف مختلف در مقابل خانواده و جامعه به محدود كردن زنان به نفع مردان ادامه پيدا كند .
 اين بحث بين مدافعين فمينيستهاي اسلامي ، عموماً به ضرر زنان تمام ميشود . مهم اآنست كه چگونه با وجود تفاوتها بتوانيم به ايده برابري برسيم.اما نكته مهم براي شهروند كامل بودن و از مزاياي شهروندي استفاده كردن وجود حكومتي دموكراتيك است كه حقوق فردي و اجتماعي افراد را به رسميت بشناسد . و براي هر تغيير در قوانين به آراء مردم رجوع كند . فمينيستها امروز سعي دارند تعريف شهروند زن را در تعريف جهاني اش پيدا كنند . برابري شهروند ها در يك جهان بدون مرز و استفاده از تواناييهاي زنان در تصميم گيريهاي سياسي ، اجتماعي - عوض كردن ارزشهاي پدرسالارو سنتهاي گذشته از مهمترين خواستهاي زنان در گردهم آيي هاي جهاني ست . بدين ترتيب به جاي شهروندي مطيع ، شهروندي مبارز خواهيم داشت كه در مقابل هر قدرتي با حضور دائمي خودش تربيت سياسي و ارزشهاي جامعه را در تئوري و عمل به اجرا در مي آورد.  
جهاني شدن سرمايه
جهاني شدن سرمايه كه در مباحث ا قتصادي به دور چند كشور ثروتمند و ارزش پولي آنها مي چرخد ، در جنبش زنان مباحث بسياري را بر انگيخته است . اقتصاد آزاد وسازمانهاي پولي چند مليتي كه فراتر از دولت ها عمل ميكنند و دو قطبي شدن كشورهاي شمالي و جنوبي ، موج جديدي از فقر را هم درميان زنان كشورهاي ثروتمند و هم درميان كشورهاي فقير بر انگيخت است . این روزها  مبارزين زن موضوع جديدي براي مطالعه يافته اند .   آيا جهاني شدن سرمايه فرهنگ غالب هم مي اورد ؟  ، راههاي مبارزه با آن چيست ؟
 اين مسئله براي عدّه يي از بنياد گرايان و حافظان فرهنگهاي قديمي ، بهانه جديدي براي تبعيض به زنان شده است ، مدافعين فمينيسم اسلامي در چارچوب دين اسلام براي مقابله با جهاني شدن فرهنگ ، هويتي سنتي براي زنان پيشنهاد ميكنند كه غيراز تك فكري مذهبي كه زنان را به توده يي هم فكر تبديل ميكند ، اونيفورم اسلامي رادر محافل بين المللي به معناي هويت و تفاوت با سرمايه داران و زنان طبقه مرفهّ مطرح ميكنند .
 البته مردان آزادند كه همان پوشش سرمايه داران جهاني را به تن داشته باشند و بدترين شكل سرمايه داري و تبعيض را در كشور ايران پياده كنند.      درين جهان فقير و ثروتمند ميبنيم كه در كشورهاي صنعتي ميزان بيكاري زنان روز به روز بيشتر ميشود ، چون سرمايه داران با سرمايه گذاري در كشورهاي فقير، با تكيه بر قوانين محدود و حكومت سركوب ، كه هيچگونه رفاه و پوشش اجتماعي را براي كارگر و كارمند تاُمين نميكند و پرداخت دستمزدهاي بسيار ناچيز ،استفاده كلان ميبرند. .بعضي پيشنهاد ميكنند كه در كشورهاي فقير و حتا ثروتمند بهتر است زنان به خانه برگرد ند وبگذارند مرد نان آور خانه باشد .و در روستاها به جاي تكنولوژي پيشرفته از نيروي بدني استفاده كنند . گاهي تا آنجا پيش ميروند كه زنان مبارزكشورهاي ثروتمند را كه از آزادي بيان استفاده كرده و نابرابريها و ستمها را افشاء ميكنند ، متهم به مذاكره و حتا سازش با قدرتهاي مالي ، سياسي ، و اجتماعي در روابط جمعي ميكنند .
اما واقعيت اينست كه در كشورهاي جهان سوم طبقه كارگر روز به روز بيشتر فقير ميشود و زناني كه بهر ترتيب مجبور به كاركردن هستند ، بامحروميت از حقوق سنديكايي ، خانوادگي ، بهداشتي ، و سياسي به كارهاي بدون كيفيت ، گارگري فصلي ، كار سياه ، مهاجرت اجباري ، و حتا شكلهاي مختلف فحشاء تن مي دهند .و بسياري از كشورهاي امضاء كنندهٌ كنوانسيون هاي بين المللي براي رفع تبعيض از زنان به هر شكل ، (سنت - دين - فرهنگ - اخلاق ) مثل ايران به بهانهٌ مبارزه با فرهنگ غالب سرمايه داري و حفظ سنت و فرهنگ اسلام ، تبعيض را هم در قوانين و هم در روابط اجتماعي تعميم ميدهند .
و در نتيجه منافع سرمايه داران بزرگ جهاني را حفظ ميكنند .    اين شرايط شكلهاي جديدي از نابرابري را پيش آورده كه جنبش زنان به دنبال شيوه هاي جديدي براي مبارزه مي گردد.
در كشورهاي ثروتمند مبارزه براي برابري شكلهاي خشنتري پيدا كرده است و در جهان فقير خارج ازين ارزشهاي جهاني ، زنان بيشتر وبيشتر حقوق نداشته خود را از دست ميدهند و به جهاني كه هيچ ارزشي در آن حاكم نيست رانده ميشوند .    بدين ترتيب در ايران ،تا وقتي زنان فعلي در قدرت يا همراه قدرت براي مخالفين عقيدتي خودشان ، فضاي سياسي و تامين و تضمين آزادي براي انتقاد و مبارزه را فراهم نكنند ، همه كوششها براي رفرمهاي حداقل ،  فريبي بيش نيست .
جنبش مستقلّ زنان با مشكلات بسيار وسيعي روبروست كه يك يك بايد بررسي و راهيابي شود .   جنبش مستقل زنان به دليل مشكلات شخصي در امور خانوادگي و اجتماعي و سياسي، همواره با روشنفكران و نيروهاي مترقي كه خواهان تغيير به نفع فقرا و طبقهٌ تحت ستم هستند، همراه است، امّا همواره بايد در نظر داشته باشد ، كه خطرهاي جديد براي تبعيض به زنان ، شكل و سازماندهي جديد پيدا ميكند .
   كتابهاي مرجع :    جنبش زنان وجنبشهاي اجتماعي

 - Homme et Femme dans le Mouvement social, Cahier du Gedisst 1997 N° 18 

-

PICQU Françoise Liberation des femmes, les années- mouvement, Paris,Seuil 1993

 پدرسالاري

 - DELPHY Christin, L’énnemi principal 1e ECONOMI POLITIQUE DU PATRIARCA paris , Syllepse قدرت

 - RIO-SARCEY Michèle Femme/Pouvoir , Paris Kimé 1993 - 

DURUX Françoise, Des passions et de la compétence politique, les Cahiers du GRIFE 1990 N° 46 

دين

 - مصاحبه علي فلاّحيان ـ سياست و سينماي ايران ـ سينما جهان ، 25 ارديبهشت 1380 سال اول شماره هشتم ـ تهران - MATHIEU Nicole-Claud - L’anatomie politique Catégorisation et idéologie du sexe, Paris, éd. Côté femme 1991 -

- MATHIEU Nicole-Claud L’arraisonnement des femmes Paris, éd. de l’EHESS,1985 

شهروندي - 

SCOTT Joan La Citoyenne paradoxale Paris éd. Albin Michel 1998 -

 COLLIN Françoise Le sujet et l’auteur ou ( l’autre femme) Cahiers du CEDREF 1990 -

 DELPHY Christine Egalité, équivalance et équité Nouvelles questions féministes 1995 vol 16 

جهاني شدن سرمايه -

 FONTINE Jean Marc mécanisme et politiques de développement économique. paris éd. Cujas 1994 - CANTO SPERBR Monique l’inquiétude morale et la vie humain

 چند مرجع مهم ديگر

ARENDT Hannah Condition de l’homme moderne, paris éd. AGORA 1988

 BARRY Kathleen, L’esclavage sexuel des femmes paris Stock 1982 

BEAUVOIR Simone Le deuxième sexe paris Gallimard 1949 

COLLIN Françoise Le différend des sexe paris pleinns feux 1999

 COLLIN Françoise L’imagination politiquedes femmes Paris L’Harmattan

 FOUCAULT Michel Deux essais sur le sujet et le pouvoirsm paris gallimard 1984

 FRAISE Geneviève Les femmes et leur histoire Paris FOLIO 1998 

FRAISE Geneviève Les raison des femmes Paris PLON 1992

 سخنرانی: بنیاد پژوهشهای زنان استکهلم 2001سوئد